W spalarni odpadów można zutylizować odpady komunalne, czyli te pochodzące z gospodarstw domowych. Obecnie dąży się do tego, aby do spalarni trafiały tylko te odpady, które nie podlegają dalszej segregacji i recyklingowi.
Dzięki temu śmieci, które można odzyskać nie są niszczone i można je powtórnie wykorzystać. Spalarnie dają też możliwość bezpiecznego pozbycia się stałych odpadów pochodzących z oczyszczalni ścieków. Specjalnie przystosowane spalarnie służą do utylizacji materiałów niebezpiecznych jak amunicja (przenośna spalarnia działa np. w Afganistanie), czy odpady poprodukcyjne i medyczne. Spalarnia jest uniwersalnym sposobem utylizacji różnych grup śmieci i odpadów.
Zasadę działania spalarni można prześledzić na podstawie typowego ciągu technologicznego. Układ technologiczny składa się z urządzeń przygotowania odpadów do spalania: separatora metali, szkła i innych niepalnych zanieczyszczeń, a także urządzenia do rozdrabniania i mieszania oraz urządzenia dozującego. Podstawą jest piec lub komora spalania, czasem również komora dopalania oraz układ doprowadzania powietrza i odprowadzania wilgoci. Ponadto w instalacji znajdują się też układ odprowadzania stałych produktów spalania, układ oczyszczania i odprowadzania spalin, w tym filtrów, skruberów itp. Oczywiście, szczegółowe rozwiązania powinny być dostosowane do charakteru spalanych odpadów. Podobnie jak w przypadku spalania paliw konwencjonalnych – konstrukcja kotłów czy komór jest projektowana do konkretnego typu paliwa/odpadu. Najczęściej wykorzystywane są piece obrotowe, kotły fluidalne oraz komory spalania. Pierwsze dwie konstrukcje, najczęściej służą do spalania odpadów stałych. Komory spalania znajdują zastosowanie najczęściej przy utylizacji odpadów ciekłych i gazowych. W ostatnich latach zaczęły powstawać także rozwiązania oparte o technologie mikrofalowe oraz plazmowe.
Musimy wiedzieć, że spalanie śmieci nie jest jedyną metodą ich utylizacji. Spalarnia jest rozwiązaniem problemu tych odpadów, które nie poddają się innym metodom utylizacji. Nie zastępuje ona recyklingu, kompostowania czy innych metod. Wyłączając z tej listy najbardziej nieekologiczną metodę czyli składowanie odpadów, spalarnia jest uzupełnieniem segregacji i recyklingowania śmieci.
Analiza jednego z małopolskich przedsiębiorstw, zajmujących się zagospodarowaniem odpadów wskazuje, że udział surowców wtórnych, takich jak papier i tektura (9,5 proc.), szkło (11,5 proc.), tworzywa sztuczne (10 proc.), metale (8 proc.) i tekstylia (3,5 proc.) to łącznie ok. 61 proc. masy.
Spalanie odpadów wiąże się oczywiście z powstaniem produktów ubocznych. Są to żużel i popioły wytworzone w procesie oczyszczania spalin. Pozornie może się wydawać, że po śmieciach pozostają kolejne śmieci. Ale każdą spalarnię można wyposażyć w instalację neutralizującą popioły i żużle. Polega to na dodawaniu odpowiednich składników chemicznych neutralizujących działanie produktów ubocznych spalania. W zależności od składu odpady te mogą być składowane, wykorzystywane w budownictwie lub w celu wypełniania wyrobisk kopalnianych.